Protasiuk Lucjan TW „Józef” i agent KGB

Mieszkaniec Siedlec, Warszawy i Wiednia. Wykształcenie wyższe, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Politolog i dziennikarz, korespondent „Trybuny Mazowieckiej”, „Naszej Trybuny”, „Głosu Wybrzeża”, „Dziennika Bałtyckiego” i Polskiego Radia.

W 1970 r., będąc na pierwszym roku studiów, został aresztowany za wysłanie dwóch anonimowych listów, do Jerzego Kwaśniewskiego, redaktora „Trybuny Ludu” i J. Prokscha, ambasadora Austrii w Polsce w których krytykował system polityczny w PRL.

W liście do red. Jerzego Kwaśniewskiego pisał m.in.:

[…] otóż wbrew interesom narodu postępuje grupa uzurpatorów spod znaku tow. Wiesława znajdująca się u władzy tylko dzięki przyjacielskim ukłonom spod Legnicy oraz kohort zbirów z MO i bezpieki.

Natomiast w liście do ambasadora Austrii apeluje o niewyrażanie zgody na ekstradycję dwóch obywateli polskich, sprawców uprowadzenia do Wiednia samolotu, motywując:

Chcieli oni zwrócić uwagę na Polskę, na kraj, w którym panuje system oparty na terrorze i bezprawiu, na łamaniu praw człowieka, na zakłamaniu i ograniczaniu swobód obywatelskich. Chcieli poprzez ten tragiczny akt zaprotestować przeciw dyktaturze panującej w naszej ojczyźnie – przeciw uzurpatorom dzierżącym w Polsce władzę wbrew woli narodu.

Został skazany na 6 miesięcy aresztu z zawieszeniem na 3 lata. [SOR krypt. „Oszczerca” nr rej. KWMO Warszawa 5813/1970, sygn. Akt IPN BU 0224/275 i IPN BU 0250/77]

31 marca 1972 roku, biorąc pod uwagę poglądy polityczne Lucjana Protasiuka został objęty inwigilacją w ramach kwestionariusza ewidencyjnego kryptonim „Proton”. Był kontrolowany przez TW ps. „Tadeusz” i „Ryszard”. Nie stwierdzono, aby zajmował się wrogą działalnością polityczną a jako członek SZSP pracował w tej organizacji dość aktywnie. Obserwację zakończono 5 listopada 1974 roku.

W 1973 roku, będąc studentem 3. roku studiów wyjechał do Moskwy na praktykę, w czasie której zawarł wiele znajomości z obywatelami Rosji Sowieckiej. Po ukończeniu studiów wyjeżdżał wielokrotnie do różnych krajów Europy i na Bliski Wschód.

W 1977 roku wyjechał na wycieczkę turystyczną do Hiszpanii, z której nie powrócił. Z Hiszpanii udał się do Wiednia. Podczas pobytu w Wiedniu wyjeżdżał kilkanaście razy do Rosji Sowieckiej. Wizę Rosji Sowieckiej otrzymywał każdorazowo na lotnisku, w mieście, do którego przylatywał samolotem.

W notatce z dnia 25.01.1980 r. ppłk St. Kurczyński st. insp. Wydz. VII Dep. II MSW zauważa:

Biorąc pod uwagę częste wyjazdy Protasiuka z Wiednia do ZSRR i otrzymywanie każdorazowo wizy (na lotniskach) na terenie ZSRR, zachodzi przypuszczenie, że wym. może być tajnym współpracownikiem Organów Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR, gdyż w innym przypadku nie otrzymałby zezwolenia na pobyt w tym kraju.

W dniu 24 grudnia 1979 r. na polecenie KWMO w Siedlcach zatrzymano Lucjanowi Protasiukowi paszport, gdy jechał pociągiem z Wiednia do Warszawy. Było to pretekstem do przeprowadzenia rozmowy operacyjnej w Wydziale Paszportów. W załączniku do notatki z przeprowadzonej rozmowy zaadresowanego do Naczelnika Wydziału VII Departamentu II MSW, ppłk St. Kurczyński zanotował:

Uprzejmie informuję, że w czasie prowadzenia rozmowy operacyjnej z L. Protasiukiem w pomieszczeniach Wydz. Paszportów KWMO Siedlce – po dłuższej rozmowie przyznał się on do utrzymywania kontaktów operacyjnych z pracownikiem Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR.

Kontakty L. Protasiuka z organami KGB ZSRR datują się od 1973 roku. W sierpniu tego roku będąc studentem Wydziału Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego został wysłany po trzecim roku studiów na praktykę do Moskwy i Kijowa.

W sierpniu 1973 roku mieszkając w hotelu studenckim dla cudzoziemców w Kijowie zawarł bliższą znajomość z dyrektorką tego hotelu. Po kilku dniach zaczął przychodzić na ich spotkania mężczyzna około 45 lat, który przedstawił się, że jest pułkownikiem KGB. Gdy L. Protasiuk wyjeżdżał do Polski otrzymał od niego telefon do pracy oraz podał mu swoje imię i nazwisko „Fama Płatonowicz”. W późniejszym okresie dowiedział się od niego, że pochodzi on z Syberii, pracuje w organach KGB dwadzieścia kilka lat z tego kilkanaście lat przebywał w NRD. Zna z tego okresu bardzo dobrze język niemiecki. Od 10 lat pracuje w Ministerstwie (Komitecie) Bezpieczeństwa Państwowego Ukrainy. L. Protasiuk był u niego dwukrotnie w mieszkaniu prywatnym. […]

Protasiuk każdorazowo, gdy przyjeżdżał do ZSRR bądź przejeżdżał tranzytem udając się na Bliski Wschód spotykał się z pułkownikiem. Na tych spotkaniach – których w sumie było kilkadziesiąt – rozpytywany był na różne tematy takie jak:

• – sytuację społeczną w kraju, czy ludzie są zadowoleni z rządów i partii
• – zaopatrzenie w artykuły powszechnego użytku
• – stanu gospodarki rolnej, dlaczego nie mamy pełnej kolektywizacji
• – zadłużeń Polski w krajach kapitalistycznych itp.

[…]

Jeśli chodzi o spotkania z płk Płatonowiczem, to odbywały się zawsze w hotelu „Moskwa” w specjalnie przygotowanym pokoju, względnie w pokoju, w którym zamieszkiwał L. Protasiuk.

Po tej rozmowie oficer SB umówił się z Lucjanem Protasiukiem na dzień 28.02.1980 roku celem pozyskania go na tajnego współpracownika. Werbunku dokonano w specjalnie przygotowanym pokoju hotelu „Dom Chłopa” w Warszawie. Pozyskania dokonał ppłk Stanisław Kurczyński z Wydziału VII Departamentu II MSW. Lucjan Protasiuk przyjął pseudonim „Józef”. Celem pozyskania było wykorzystanie TW do rozpoznanie osób odmawiających powrotu do kraju oraz osób, których zachowanie się, przejawiane zainteresowania, utrzymywane kontakty lub inne okoliczności mogą wskazywać na ich powiązania z policją, wywiadem lub radiem „Wolna Europa” na terenie Austrii. Do swobodnego przekraczania granicy otrzymał paszport konsularny. Był kontrolowany przez tajnych współpracowników: „Nowicki”, „Klar”, „Stanisławski”, „Cicerone”, Rybak”, „Rak” oraz kontakty operacyjne.

Współpracę z TW „Józef” zaprzestano w 1986 roku. Powodem były liczne ekscesy z udziałem Lucjana Protasiuka oraz dekonspiracja z powodu powoływania się na znajomości w MSW. Ekscesy te odnotował w notatce służbowej z maja 1986 roku płk Józef Pęk st. inspektor Wydz. XII Departamentu II MSW:

W toku działań operacyjnych uzyskaliśmy szereg informacji o nagannym zachowaniu wymienionego w czasie pobytów w PRL:

• – 1984.06.02. brał udział w bójce w kawiarni „Sawa” w Gdańsku. W czasie interwencji MO powoływał się na wysoko postawione osoby, w tym funkcjonariuszy MSW w stopniu generała;
• – 1984.09.21. spowodował wypadek samochodowy w stanie nietrzeźwym w Warszawie;
• – 1984.11.20. ustalono, że przebywał w Austrii mimo zatrzymania mu przez MO paszportu konsularnego. Posiadał paszport austriacki.
• – 1981.08.07. wyłudził w Wydz. Komunikacji w Siedlcach wtórnik prawa jazdy, podając jako przyczynę jego zaginięcie. Faktycznie prawo jazdy zatrzymała Milicja Obywatelska w wyniku wypadku w 1981.08.15;
• – 1983.01.09., 1983.08.06., 1985.10.12., 1985.10.16. prowadził samochód w stanie nietrzeźwym;
• – 1985 listopad – kara administracyjna 50 tys. zł za niedopełnienie obowiązku meldunkowego podczas pobytu w Siedlcach;
• – 1985.12.03. zatrzymany w stanie nietrzeźwym przez MO w Warszawie. Początkowo twierdził, że jest majorem MSW, później, że ma znajomych wśród wysoko postawionych funkcjonariuszy MSW;
• – 1986.01.09. zatrzymany w Siedlcach przez MO za niedopełnienie formalności meldunkowych. W czasie zatrzymania powołał się na znajomych w MSW i dyrektora Gabinetu Premiera – Mesnera.

Mikrofilm teczki TW ps. „Józef” zawiera 149 rekordów dokumentów, ponadto w archiwach IPN znajduje się ponad 500 stron dokumentów dotyczących Lucjana Protasiuka.

opracował: Leszek Andrzejewski